Açıklama
TANIMLAR
| Test Cihazı | Kalibrasyonu yapılacak cihaz |
| Otomatik Olmayan Terazi | Yükleme kısımlarına ağırlıkların el ile konulduğu otomatik olarak yükleme işlemi yapılmayan bir veya birden fazla skalaya sahip teraziler |
| Tekrarlanabilirlik | Aynı koşullar altında aynı ölçülen büyüklüğe ait ardıl ölçüm sonuçları arasındaki uyuşma yakınlığı. |
| Çözünürlük / Bölüntü Değeri | Ardı ardına gelen iki değer arasındaki fark. En küçük okunabilir ölçme değeri. |
| Skala Bölüntü Değeri(d) | Analog teraziler için: İki ardışık skala işaretine karşılık gelen değerler arasındaki farkın kütle biriminde tanımlanmış değeridir.
Dijital teraziler için: İki ardı ardına gösterilen değerler arasındaki farkın kütle biriminde tanımlanmış değeridir. |
| Muayene Sabiti(e) | Terazinin doğruluk kontrolünde, maksimum izin verilen hata sınırlarının ve doğruluk sınıflarının belirlenmesinde kullanılan kütle biriminde tanımlanmış değerdir. |
| Çok Bölüntülü Tartı Aleti | Kısmî tartım aralıklarına ayrılmış tek bir tartım aralığına sahip olan ve her iki kısmî tartım aralığı için ayrı bir bölüntü değeri bulunan tartı aletidir. Tartım aralığı konulan ve alınan yüke uygun olarak otomatik olarak seçilir. |
| Çok Aralıklı Tartı Aleti | Farklı en büyük kapasiteli iki veya daha fazla tartım aralığına ve bölüntü değerine sahip olan ve sadece bir yük taşıyıcısı bulunan tartı aletidir. |
REFERANS VE YARDIMCI CİHAZLAR
1. Dijital Termometre
2. F1 ve M1 Kütle Setleri
3. Cımbız
4. Eldiven
5. Temizleme bezi
REFERANS DOKÜMANTASYON
| S.N. | Doküman Kodu | Doküman Adı | Kullanım Amacı |
| 1 | CG-18V04 | EUROMET Non-automatic weighing instruments | Otomatik olmayan terazilerin kalibrasyonları için EA klavuzu |
| 2 | FRM-ECE-02-11 | Terazi Ölçüm Formu | Kalibrasyon Esnasında Kullanılan Form |
| 3 | TS EN 45501/Mart 1997 | Tartı Aletleri- Otomatik Olmayan-Metrolojik Özellikler | Otomatik olmayan terazilerin kalibrasyonları için klavuz |
YÖNTEM
· Terazi kalibrasyonları lokal yerçekimi etkisi ve taşıma esnasında oluşması muhtemel mekanik hatalardan dolayı terazinin kullanıldığı yerde yapılmalı ve terazi kalibre edildikten sonra hareket ettirilmemelidir. Kalibrasyon işleminin yapılacağı ortamın mümkün olabildiği kadar sıcaklık değişimlerinden, titreşimden, direk gelen güneş ışığından ve rüzgar gibi dış etkenlerden arındırılmış olması gerekir. Terazi mümkünse üretici kitabında belirtilen çalışma sıcaklığı aralığında kullanılmalıdır. Sıcaklık ile ilgili bilgi bulunamıyor ise ;
– Kapalı ofis veya pencereli odalar için 17 C°≤T≤ 27 C° , Nem ; %30≤RH≤ %80 arasında
– Bir binanın merkezinde penceresiz kapalı odalar için T≤ 5 K , Nem ; RH≤%30 arasında
– Açık atölyeler veya fabrika alanları için 10 C°≤T≤ 30 C° veya T≤ 40 K , nem ise ≤RH≤ %80 olmalıdır.
· Kalibre edilecek cihazın ağırlık kefeleri bezle temizlenerek kalibrasyon işlemine hazırlanır. Firma adı, Terazinin markası, modeli, seri numarası, ölçüm aralığı ve bölüntü değerleri terazi ölçüm formuna kaydedilir.
· Cihaz güç kablosu ile çalıştırılıyorsa kabloya çatlak-kırık yada yanma gibi hasara sebep olabilecek kusurlara karşı göz kontrolü yapıldıktan sonra cihaza güç verilerek varsa üretici firmanın belirttiği ısınma süresi kadar çalıştırılır. Dijital ekrandaki fonksiyonların terazi açılırken çalışıp çalışmadığı kontrol et. Göstergede okumayı ve ağırlık birimini etkileyen bir hata olması durumunda kalibrasyon yapılmaması gerekmektedir.
· Üretici firmanın bilgilerine ulaşılamıyorsa Tablo:1 deki ısınma süreleri dikkate alınır.
Tablo:1 Terazi Isınma Süreleri
| Max/d≥ 1.000.000 | En Az 12 Saat |
| 1.000.000 >Max/d≥300.000 | En Az 4 Saat |
| 300.000 > Max/d≥30.000 | En Az 2 Saat |
| 30.000>Max/d≥6.000 | En Az 30 Dakika |
| 6.000 | En Az 10 Dakika |
· Terazi kalibrasyonunda kullanılacak olan referans kütle setini tespit etmek için Tablo:2 deki bilgilere göre kalibre edilecek terazinin sınıfı belirlenir. Kalibrasyonda kullanılacak ağırlıklar terazinin maksimum kapasitesi ve ölçek taksimat değerine (yani okunabilirliği) göre OIML ‘nin ağırlık doğruluk sınıfları için verdiği hata sınırına göre belirlenir. Hata sınırı, terazinin ölçek taksimat değerine(okunabilirlik) eşit veya küçük olmalıdır. E2 sınıfı F1 sınıfı kütleler eldivenle kullan. Küçük kütleler için cımbız kullanılır.
- Kontrol Ağırlıklarının Doğruluk Sınıfları ve kalibrasyon ağırlıklarının kullanılması
Kontrol ağırlıklarının doğruluk sınıfları Ek’te OIML R111 Tablo A’da verilmiştir.
Kalibrasyonda kullanılacak ağırlık sınıfının, ‘’OIML göre Ağırlıkların Sapma Sınırları’’ (EK-Tablo A) tablosundan bulunması: Gerekli Bilgiler ;
max : Kalibrasyonu yapılacak terazinin maksimum kapasitesi
d : Çözünürlük = Terazi göstergesinde okunabilen en küçük değer
Tablo A ‘nın ‘’Nominal Değer’’ sütunundan terazinin maksimum kapasitesine uygun ağırlık bulunur. Yatay satırdan ise terazinin çözünürlüğüne d eşit veya bir küçük değer bulunur ve ilgili sütun başlığından kullanılacak ağırlığın doğruluk sınıfı tesbit edilir.
Ağırlıkların Kullanılması
Ağırlıklar yüksek doğrulukta ve duyarlı etalonlardır. Çok nazik kullanılmalıdır. Kullanılmadığı zamanlarda kutularında muhafaza edilmelidir. Özellikle E ve F sınıf ağırlıklar duruma göre sadece ucu izoleli cımbızla veya kuru, tozsuz ve temiz eldivenle tutulmalıdır. E sınıfı kütleler, müşteriye kalibrasyon için götürülmediği zaman zarfı içerisinde klimalı laboratuvarlardan herhangi birisinde bekletilir. Firmaya taşıma esnasında da aracın içerisinde, sıcaklık değişiminin-hava akımının fazla olmadığı bir bölümde taşınmasına dikkat edilir.
Tablo:2 Terazi Sınıfları
| TERAZİ TÜRÜ | SINIFI | KÜTLE |
| Analitik Teraziler | I | E2 |
| Hassas Teraziler | II | F1,F2 |
| Ticari Amaçlı Teraziler | III | M1,M2 |
| Kaba Teraziler | IIII | M2,M3 |
Test Cihazı müşterinin belirteceği kullanım şartlarında kullanılacak referans kütle seti ile birlikte ısınma süresi kadar çalıştırılarak ısınma süresi beklenir. Referans kütlelerin ortama adaptasyonu için gereken bekleme süresi Tablo:3’e göre tespit edilmektedir.
Tablo:3 Sıcaklık Farklılıklarının Basamaklarında Azalma için Zaman Aralıkları ∆T(K) ve Kütle(kg) tablosu
| m/ kg | 20 K den 15 K’ya | 15 K dan 10 K’ya | 10 K dan 7 K’ya | 7 K dan 5 K’ya | 5 K dan 3 K’ya | 3 K dan 2 K’ya | 2 K dan 1 K’ya |
| 50 kg | 149,9 | 225,3 | 212,4 | 213,1 | 347,9 | 298,0 | 555,8 |
| 20 kg | 96,2 | 144,0 | 135,2 | 135,0 | 219,2 | 186,6 | 35,5 |
| 10 kg | 68,3 | 101,9 | 95,3 | 94,8 | 153,3 | 129,9 | 239,1 |
| 5 kg | 48,1 | 71,6 | 66,7 | 66,1 | 106,5 | 89,7 | 164,2 |
| 2 kg | 30,0 | 44,4 | 41,2 | 40,6 | 65,0 | 54,4 | 98,8 |
| 1 kg | 20,8 | 30,7 | 28,3 | 27,8 | 44,3 | 37,0 | 66,7 |
| 0,5 kg | 14,3 | 21,0 | 19,3 | 18,9 | 30,0 | 24,9 | 44,7 |
| 0,2 kg | 8,6 | 12,6 | 11,6 | 11,3 | 17,8 | 14,6 | 26,1 |
| 0,1 kg | 5,8 | 8,5 | 7,8 | 7,5 | 11,8 | 9,7 | 17,2 |
| 0.05 kg | 3,9 | 5,7 | 5,2 | 5,0 | 7,8 | 6,4 | 11,3 |
| 0,02 kg | 2,3 | 3,3 | 3,0 | 2,9 | 4,5 | 3,7 | 6,4 |
| 0,01 kg | 1,5 | 2,2 | 2,0 | 1,9 | 2,9 | 2,4 | 4,2 |
1 kg ağırlık için örnekler:
ΔT‘nin 20 K’dan 15 K’ya indirilmesi 20,8 dakika alır;
ΔT‘nin 15 K’dan 10 K’ya indirilmesi 30,7 dakika alır;
ΔT‘nın 10 K’dan 5 K’ya indirilmesi 28,3 dakika + 27,8 dakika = 56,1 dakika alır.
Konveksiyon etkisi ; Referans Kütleler ile ortam sıcaklığı farklı olduğunda ağırlıklar üzerinde bir hava akımı oluşur ve bu hava akımının yönü ağırlığın teraziye uyguladığı kuvveti arttırır yada azaltır. Tablo 4’ göre ΔT ağırlık ile ortam arasındaki sıcaklık farklıdır. Örneğin 1 kg değerindeki bir ağırlığın sıcaklığı ile ortam sıcaklığı arasındaki fark ΔT=10 C° ise konveksiyon etkisi Δmconv = 1,96 mg’ dır. Konveksiyon etkisine göre sıcaklık sınırları tablo 5’ de verilmiş olup F1 sınıfları ve daha hassas olan kütleler için 1/3 kadardır. Bu durum daha kaba kütleler için (örnek olarak M1) geçerli değildir
| ΔTkütle-ortam / °C veya K | ||||||||
| m / kg | 20 | 15 | 10 | 7 | 5 | 3 | 2 | 1 |
| 50 | 113,23 | 87,1 | 60,2 | 43,7 | 32,3 | 20,5 | 14,3 | 7,79 |
| 20 | 49,23 | 38 | 26,4 | 19,3 | 14,3 | 9,14 | 6,42 | 3,53 |
| 10 | 26,43 | 20,5 | 14,3 | 10,5 | 7,79 | 5,01 | 3,53 | 1,96 |
| 5 | 14,3 | 11,1 | 7,79 | 5,72 | 4,28 | 2,76 | 1,96 | 1,09 |
| 2 | 6,42 | 5,01 | 3,53 | 2,61 | 1,96 | 1,27 | 0,91 | 0,51 |
| 1 | 3,53 | 2,76 | 1,96 | 1,45 | 1,09 | 0,72 | 0,51 | 0,29 |
| 0,5 | 1,96 | 1,54 | 1,09 | 0,81 | 0,61 | 0,4 | 0,29 | 0,17 |
| 0,2 | 0,91 | 0,72 | 0,51 | 0,38 | 0,29 | 0,19 | 0,14 | 0,08 |
| 0,1 | 0,51 | 0,4 | 0,29 | 0,22 | 0,17 | 0,11 | 0,08 | 0,05 |
| 0,05 | 0,29 | 0,23 | 0,17 | 0,12 | 0,09 | 0,06 | 0,05 | 0,03 |
| 0,02 | 0,14 | 0,11 | 0,08 | 0,06 | 0,05 | 0,03 | 0,02 | 0,01 |
| 0,01 | 0,08 | 0,06 | 0,05 | 0,03 | 0,03 | 0,02 | 0,01 | 0,01 |
Tablo 4 Konveksiyon Etkisi
Tablo 5 Belirtilen Δmconv değerleri için sıcaklık sınırları:
ΔTA= Δmconv ≤ mpe
ΔTB = Δmconv ≤ mpe / 3 sıcaklık farkları
· Test Cihazı üzerinde mevcut ise düzlemsellik kabarcığına bakılarak cihaz ayar yerlerinden zemine paralel olarak ayarla. Ayar yapıldıysa ölçüm kayıt formunda ayar kısmı da doldur.
- Dijital termometreyle kalibrasyon başlangıç sıcaklığı ve nemi kaydet ve kalibrasyon sonuna kadar sıcaklık değişimini takip et.
- Terazi mümkünse üretici kitabında belirtilen çalışma sıcaklığı aralığında kullanılmalıdır. Sıcaklık ile ilgili bilgi bulunamıyor ise 7.1 maddesi dikkate alınarak kullanılmalıdır. Kalibrasyon başlangıç ve bitiş sıcaklığı arasındaki fark maximum ±2 ºC olarak belirlenir. Bu durum sağlanmadığında kalibrasyon işlemini durdur.
- Test cihazının maksimum kapasitesinin en az %80 3 kez yüklenip boşaltılmak sureti ile cihaza ön yükleme yap.Ön yükleme sırasında yükler cihaz üzerinde minimum 30 saniye beklet.
- Terazi kalibrasyonunda aşağıda belirtilen testler sırası ile uygulanır
Tekrarlanabilirlik Testi
Köşe Yükü Testi
Linearite Testi (Doğrusallık)
Tekrarlanabilirlik Testi:
Tekrarlanabilirlik testinde 5 ölçüm alınır. Ölçümlere başlamadan önce mutlaka sıfırlama yap ve ağırlık kefeye tekrar konulmadan önce terazinin sıfır okuduğu görülmelidir. Ağırlık terazi kefesinin orta kısmına yerleştir ve mümkün olduğunca tek bir ağırlık kullanılır. Tekrarlanabilirlik testi için kullanılan yük 100 kg a eşit ve büyük ise bu test üç kez yap. Bu test için uygulanacak yükler terazinin çeşidine göre aşağıda belirtildiği gibi seçilir;
Tek aralıklı teraziler; 0,5 Max ≤ T ≤ Max
Çok bölüntülü teraziler; 0,7 Max1 ≤ T ≤ Max1
Hedeften sapma payı ±%5Max tır.
Köşe Yükü Testi
Bu test, bir test yükünün terazi kefesi üzerine yükün yerçekimi merkezi aşağıdaki şekilde belirtilen pozisyonları alacak şekilde farklı pozisyonlara ya da mümkün olduğunca yakın eşdeğer pozisyonlara yerleştirilmesinden oluşur.
- Merkez
- Sol ön
- Sol arka
- Sağ arka
- Sağ ön
Ağırlık terazi kefesinin orta noktasına konur, darası alınır ve köşelerine konularak ölçümler alınır. Alınan ölçüm değerleri izin verilen hata sınırları içinde olmalıdır.
Bu test için uygulanacak yük aşağıda belirtildiği gibi seçilir;
0,3 Max ≤ T ≤ Max
Doğruluk (Linearite) Testi
Terazinin minimum ölçme kapasitesinden maksimum ölçme kapasitesine kadar olan aralıkta, doğrusal olarak arttırılan ağırlıkların teraziden okunan değerleri ile gerçek değerleri arasındaki farkın ölçülmesidir. Ölçülen bu farklar izin verilen hata sınırları içinde olmalıdır. 2 metot da test gerçekleştirilebilir.
- 1. metot: Sıfır yada Min; 0,25 Maks; 0,50 Maks; 0,75 Maks ve Maks olarak 5 adım. Hedeflenen yükü elde etmek birkaç parça test yükü gerektirdiğinde 0,1Maks ı geçmeyecek şekilde farklı bir yük seçilebilir (örneğin Maks = 2100 g olsun, 0,25 Max = 525 g ve 0,1 Max = 210 g; seçilecek yük 525±210 g olabilir, yani 500 g seçilebilir). Bu durumda birbirini takip eden iki adım arasında en az 0,1 Maks kadar fark olmalıdır.
- 2. metot: Sıfır yada Min; 0,1Maks adımlarla Max a kadar 10 adım. Hedeflenen yükü elde etmek birkaç parça test yükü gerektirdiğinde 0,05Maks ı geçmeyecek şekilde farklı bir yük seçilebilir. Bu durumda birbirini takip eden iki adım arasında en az 0,08Maks kadar fark olmalıdır. Minimum değer müşteri tarafından belirlenmediğinde aşağıdaki tablodan tespit edilir. Terazinin minimum ölçme kapasitesinden maksimum ölçme kapasitesine kadar olan aralıkta, doğrusal olarak arttırılan ağırlıkların teraziden okunan değerleri ile gerçek değerleri arasındaki farkın ölçülmesidir. Ölçülen bu farklar izin verilen hata sınırları içinde olmalıdır.
Müşteri isteği olması durumunda farklı doğrusallık testleri yapılabilir.
Bir terazinin e değeriyle minimum kapasitesinin hesaplanması durumunda aşağıdaki tablo kullanılmaktadır.
Tablo 6 .
| Doğruluk Sınıfı | Muayene sabiti e | Muayene sabiti sayısı n=max/e
En az En çok |
Enküçük kapasite
(Alt sınır) |
|
| Özel
I |
0,001 g ≤ e | 50000 | – | 100 e |
| Yüksek
II |
0,001 g ≤ e ≤ 0,005 g
0,1 g ≤ e |
100
5000 |
100000
100000 |
20 e
50 e |
| Orta
III |
0,1 g ≤ e ≤ 2 g
5 g ≤ e |
100
500 |
10000
10000 |
20 e
20 e |
| Basit
IIII |
5 g ≤ e | 100 | 1000 | 10 e |
Kalibrasyon işlemi bitiş sıcaklığı ve nemi kaydedilir. Alınan tüm ölçüm sonuçları ve test edilen cihazla ilgili bilgiler Terazi Ölçüm Formuna kaydedilir.
Tablo A OIML TABLOSU
| Nominal | E1 Sınıfı | E2 Sınıfı | F1 Sınıfı | F2 Sınıfı | M1 Sınıfı | M2 Sınıfı | M3 Sınıfı |
| Değer | ± mg | ± mg | ± mg | ± mg | ± mg | ± mg | ± mg |
| 1 mg | 0,003 | 0,006 | 0,020 | 0,06 | 0,2 | – | – |
| 2 mg | 0,003 | 0,006 | 0,020 | 0,06 | 0,2 | – | – |
| 5 mg | 0,003 | 0,006 | 0,020 | 0,06 | 0,2 | – | – |
| 10 mg | 0,003 | 0,008 | 0,025 | 0,08 | 0,25 | – | – |
| 20 mg | 0,003 | 0,010 | 0,03 | 0,10 | 0,3 | – | – |
| 50 mg | 0,004 | 0,012 | 0,04 | 0,12 | 0,4 | – | – |
| 100 mg | 0,005 | 0,016 | 0,05 | 0,16 | 0,5 | 1,6 | – |
| 200 mg | 0,006 | 0,020 | 0,06 | 0,20 | 0,6 | 2 | – |
| 500 mg | 0,008 | 0,025 | 0,08 | 0,25 | 0,8 | 2,5 | – |
| 1 g | 0,010 | 0,03 | 0,10 | 0,3 | 1 | 3 | 0,010 |
| 2 g | 0,012 | 0,04 | 0,12 | 0,4 | 1,2 | 4 | 0,012 |
| 5 g | 0,016 | 0,05 | 0,16 | 0,5 | 1,6 | 5 | 0,016 |
| 10 g | 0,020 | 0,06 | 0,20 | 0,6 | 2 | 6 | 0,020 |
| 20 g | 0,025 | 0,08 | 0,25 | 0,8 | 2,5 | 8 | 0,025 |
| 50 g | 0,03 | 0,10 | 0,30 | 1 | 3 | 10 | 0,030 |
| 100 g | 0,05 | 0,16 | 0,5 | 1,6 | 5 | 16 | 0,050 |
| 200 g | 0,01 | 0,30 | 1 | 3 | 10 | 30 | 0,100 |
| 500 g | 0,25 | 0,8 | 2,5 | 8 | 25 | 80 | 0,250 |
| 1 kg | 0,5 | 1,6 | 5 | 16 | 50 | 160 | 0,500 |
| 2 kg | 1 | 3 | 10 | 30 | 100 | 300 | 1,000 |
| 5 kg | 2,5 | 8 | 25 | 80 | 250 | 800 | 2,500 |
| 10 kg | 5 | 16 | 50 | 160 | 500 | 1600 | 5,000 |
| 20 kg | 10 | 30 | 100 | 300 | 1000 | 3000 | 10,000 |
| 50 kg | 25 | 80 | 250 | 800 | 2500 | 8000 | 25,000 |
Değerlendirmeler
Henüz değerlendirme yapılmadı.