Terazi Kalibrasyonları

TANIMLAR

REFERANS VE YARDIMCI CÄ°HAZLAR

1. Dijital Termometre

2. F1 ve M1 Kütle Setleri

3. Cımbız

4. Eldiven

5. Temizleme bezi

REFERANS DOKÃœMANTASYON

YÖNTEM

· Terazi kalibrasyonları lokal yerçekimi etkisi ve taşıma esnasında oluşması muhtemel mekanik hatalardan dolayı terazinin kullanıldığı yerde yapılmalı ve terazi kalibre edildikten sonra hareket ettirilmemelidir. Kalibrasyon işleminin yapılacağı ortamın mümkün olabildiği kadar sıcaklık değişimlerinden, titreşimden, direk gelen güneş ışığından ve rüzgar gibi dış etkenlerden arındırılmış olması gerekir. Terazi mümkünse üretici kitabında belirtilen çalışma sıcaklığı aralığında kullanılmalıdır. Sıcaklık ile ilgili bilgi bulunamıyor ise  ;

– Kapalı ofis veya pencereli odalar için 17 C°≤T≤ 27 C° , Nem ; %30≤RH≤ %80 arasında

– Bir binanın merkezinde penceresiz kapalı odalar için T≤ 5 K , Nem ; RH≤%30 arasında

– Açık atölyeler veya fabrika alanları için 10 C°≤T≤ 30 C° veya T≤ 40 K , nem ise ≤RH≤ %80 olmalıdır.

· Kalibre edilecek cihazın ağırlık kefeleri bezle temizlenerek kalibrasyon işlemine hazırlanır. Firma adı, Terazinin markası, modeli, seri numarası, ölçüm aralığı ve bölüntü değerleri terazi ölçüm formuna kaydedilir.

· Cihaz güç kablosu ile çalıştırılıyorsa kabloya çatlak-kırık yada yanma gibi hasara sebep olabilecek kusurlara karşı göz kontrolü yapıldıktan sonra cihaza güç verilerek varsa üretici firmanın belirttiği ısınma süresi kadar çalıştırılır. Dijital ekrandaki fonksiyonların terazi açılırken çalışıp çalışmadığı kontrol et. Göstergede okumayı ve ağırlık birimini etkileyen bir hata olması durumunda kalibrasyon yapılmaması gerekmektedir.

· Üretici firmanın bilgilerine ulaşılamıyorsa Tablo:1 deki ısınma süreleri dikkate alınır.

                     Tablo:1 Terazi Isınma Süreleri

· Terazi kalibrasyonunda kullanılacak olan referans kütle setini tespit etmek için Tablo:2 deki bilgilere göre kalibre edilecek terazinin sınıfı belirlenir. Kalibrasyonda kullanılacak ağırlıklar terazinin maksimum kapasitesi ve ölçek taksimat değerine (yani okunabilirliği) göre OIML ‘nin ağırlık doğruluk sınıfları için verdiği hata sınırına göre belirlenir. Hata sınırı, terazinin ölçek taksimat değerine(okunabilirlik) eşit veya küçük olmalıdır. E2 sınıfı F1 sınıfı kütleler eldivenle kullan. Küçük kütleler için cımbız kullanılır.

• Kontrol Ağırlıklarının DoÄŸruluk Sınıfları ve kalibrasyon ağırlıklarının kullanılması

Kontrol ağırlıklarının doğruluk sınıfları Ek’te  OIML R111 Tablo A’da verilmiştir.

Kalibrasyonda kullanılacak ağırlık sınıfının, ‘’OIML göre Ağırlıkların Sapma Sınırları’’  (EK-Tablo A) tablosundan bulunması:   Gerekli Bilgiler ;

max : Kalibrasyonu yapılacak terazinin maksimum kapasitesi

d : Çözünürlük = Terazi göstergesinde okunabilen en küçük değer

Tablo A ‘nın ‘’Nominal Değer’’ sütunundan terazinin maksimum kapasitesine uygun ağırlık bulunur. Yatay satırdan ise terazinin çözünürlüğüne d eşit veya bir küçük değer bulunur ve ilgili sütun başlığından kullanılacak ağırlığın doğruluk sınıfı tesbit edilir.

Ağırlıkların  Kullanılması

Ağırlıklar yüksek doğrulukta ve duyarlı etalonlardır. Çok nazik kullanılmalıdır. Kullanılmadığı zamanlarda kutularında muhafaza edilmelidir. Özellikle E ve F sınıf ağırlıklar duruma göre sadece ucu izoleli cımbızla veya kuru, tozsuz ve temiz eldivenle tutulmalıdır. E sınıfı kütleler, müşteriye kalibrasyon için götürülmediği zaman zarfı içerisinde klimalı laboratuvarlardan herhangi birisinde bekletilir. Firmaya taşıma esnasında da aracın içerisinde, sıcaklık değişiminin-hava akımının fazla olmadığı bir bölümde taşınmasına dikkat edilir.

Tablo:2 Terazi Sınıfları

Test Cihazı müşterinin belirteceği kullanım şartlarında kullanılacak referans kütle seti ile birlikte ısınma süresi kadar çalıştırılarak ısınma süresi beklenir. Referans kütlelerin ortama adaptasyonu için gereken bekleme süresi Tablo:3’e göre tespit edilmektedir.

Tablo:3 Sıcaklık Farklılıklarının Basamaklarında Azalma için Zaman Aralıkları ∆T(K) ve Kütle(kg) tablosu

1 kg ağırlık için örnekler:

ΔT‘nin 20 K’dan 15 K’ya indirilmesi 20,8 dakika alır;

ΔT‘nin 15 K’dan 10 K’ya indirilmesi 30,7 dakika alır;

ΔT‘nın 10 K’dan 5 K’ya indirilmesi 28,3 dakika + 27,8 dakika = 56,1 dakika alır.

Konveksiyon etkisi ; Referans Kütleler ile ortam sıcaklığı farklı olduğunda ağırlıklar üzerinde bir hava akımı oluşur ve bu hava akımının yönü ağırlığın teraziye uyguladığı kuvveti arttırır yada azaltır. Tablo 4’ göre ΔT ağırlık ile ortam arasındaki sıcaklık farklıdır. Örneğin 1 kg değerindeki bir ağırlığın sıcaklığı ile ortam sıcaklığı arasındaki fark ΔT=10 C° ise konveksiyon etkisi Δm_conv = 1,96 mg’ dır.  Konveksiyon etkisine göre sıcaklık sınırları tablo 5’ de verilmiş olup F1 sınıfları ve daha hassas olan kütleler için  1/3 kadardır. Bu durum daha kaba kütleler için (örnek olarak M1) geçerli değildir

Tablo 4 Konveksiyon Etkisi

Tablo 5 Belirtilen Δmconv değerleri için sıcaklık sınırları:

ΔTA= Δmconv ≤ mpe

ΔTB = Δmconv ≤ mpe / 3 sıcaklık farkları

· Test Cihazı üzerinde mevcut ise düzlemsellik kabarcığına bakılarak cihaz ayar yerlerinden zemine paralel olarak ayarla. Ayar yapıldıysa ölçüm kayıt formunda ayar kısmı da doldur.

• Dijital termometreyle kalibrasyon baÅŸlangıç sıcaklığı ve nemi kaydet ve kalibrasyon sonuna kadar sıcaklık deÄŸiÅŸimini takip et.
• Terazi mümkünse üretici kitabında belirtilen çalışma sıcaklığı aralığında kullanılmalıdır. Sıcaklık ile ilgili bilgi bulunamıyor ise 7.1 maddesi dikkate alınarak kullanılmalıdır. Kalibrasyon baÅŸlangıç ve bitiÅŸ sıcaklığı arasındaki fark maximum ±2 ºC olarak belirlenir. Bu durum saÄŸlanmadığında kalibrasyon iÅŸlemini durdur.
• Test cihazının maksimum kapasitesinin en az %80 3 kez yüklenip boÅŸaltılmak sureti ile cihaza ön yükleme yap.Ön yükleme sırasında yükler cihaz üzerinde minimum 30 saniye beklet.
• Terazi kalibrasyonunda aÅŸağıda belirtilen testler sırası ile uygulanır

Tekrarlanabilirlik Testi

Köşe Yükü Testi

Linearite Testi (Doğrusallık)

Tekrarlanabilirlik Testi:

Tekrarlanabilirlik testinde 5 ölçüm alınır. Ölçümlere başlamadan önce mutlaka sıfırlama yap ve ağırlık kefeye tekrar konulmadan önce terazinin sıfır okuduğu görülmelidir. Ağırlık terazi kefesinin orta kısmına yerleştir ve mümkün olduğunca tek bir ağırlık kullanılır. Tekrarlanabilirlik testi için kullanılan yük 100 kg a eşit ve büyük ise bu test üç kez yap. Bu test için uygulanacak yükler terazinin çeşidine göre aşağıda belirtildiği gibi seçilir;

Tek aralıklı teraziler;                  0,5 Max  ≤  T  ≤  Max

Çok  bölüntülü teraziler;       0,7 Max₁  ≤  T  ≤  Max₁

Hedeften sapma payı ±%5Max tır.

Köşe Yükü Testi

Bu test, bir test yükünün terazi kefesi üzerine yükün yerçekimi merkezi aşağıdaki şekilde belirtilen pozisyonları alacak şekilde farklı pozisyonlara ya da mümkün olduğunca yakın eşdeğer pozisyonlara yerleştirilmesinden oluşur.

Ağırlık terazi kefesinin orta noktasına konur, darası alınır ve köşelerine konularak ölçümler alınır. Alınan ölçüm değerleri izin verilen hata sınırları içinde olmalıdır.

Bu test için uygulanacak yük aşağıda belirtildiği gibi seçilir;

0,3 Max  ≤  T  ≤  Max

Doğruluk  (Linearite) Testi

Terazinin minimum ölçme kapasitesinden maksimum ölçme kapasitesine kadar olan aralıkta, doğrusal olarak arttırılan ağırlıkların teraziden okunan değerleri ile gerçek değerleri arasındaki farkın ölçülmesidir. Ölçülen bu farklar izin verilen hata sınırları içinde olmalıdır. 2 metot da test gerçekleştirilebilir.

• 1. metot: Sıfır yada Min; 0,25 Maks; 0,50 Maks; 0,75 Maks ve Maks olarak 5 adım. Hedeflenen yükü elde etmek birkaç parça test yükü gerektirdiÄŸinde 0,1Maks ı geçmeyecek ÅŸekilde farklı bir yük seçilebilir (örneÄŸin Maks = 2100 g olsun, 0,25 Max = 525 g ve 0,1 Max = 210 g; seçilecek yük 525±210 g olabilir, yani 500 g seçilebilir). Bu durumda birbirini takip eden iki adım arasında en az 0,1 Maks kadar fark olmalıdır.
• 2. metot: Sıfır yada Min; 0,1Maks adımlarla Max a kadar 10 adım. Hedeflenen yükü elde etmek birkaç parça test yükü gerektirdiÄŸinde 0,05Maks ı geçmeyecek ÅŸekilde farklı bir yük seçilebilir. Bu durumda birbirini takip eden iki adım arasında en az 0,08Maks kadar fark olmalıdır. Minimum deÄŸer müşteri tarafından belirlenmediÄŸinde aÅŸağıdaki tablodan tespit edilir. Terazinin minimum ölçme kapasitesinden maksimum ölçme kapasitesine kadar olan aralıkta, doÄŸrusal olarak arttırılan ağırlıkların teraziden okunan deÄŸerleri ile gerçek deÄŸerleri arasındaki farkın ölçülmesidir. Ölçülen bu farklar izin verilen hata sınırları içinde olmalıdır.

Müşteri isteği olması durumunda farklı doğrusallık testleri yapılabilir.

Bir terazinin e değeriyle minimum kapasitesinin hesaplanması durumunda aşağıdaki tablo kullanılmaktadır.

Tablo 6 .

Kalibrasyon işlemi bitiş sıcaklığı ve nemi kaydedilir. Alınan tüm ölçüm sonuçları ve test edilen cihazla ilgili bilgiler Terazi Ölçüm Formuna kaydedilir.

Tablo A OIML TABLOSU